خودروهای فرسوده‌ای که بعضاً چند دهه است در خیابان‌ها تردد می‌کنند، امروزه نه‌تنها منبع اصلی آلاینده‌های مضر شناخته می‌شوند، بلکه بخش قابل توجهی از تصادفات مرگبار و مصرف بالای سوخت را نیز به خود اختصاص داده‌اند.
به گزارش پرتونیوز، اطلاعات ارائه‌شده از سوی وزارت صمت نشان می‌دهد که از مجموع ۲۱ میلیون خودروی سواری فعال در کشور، حدود ۱.۳ میلیون خودرو رسماً در رده فرسوده قرار دارند. اما اگر مبنای سن فرسودگی را ۱۵ سال در نظر بگیریم، این عدد به ۳ میلیون خودرو افزایش می‌یابد. علاوه بر آن، حدود ۶۰۰ هزار خودروی فرسوده در ناوگان حمل‌ونقل عمومی نیز وجود دارد.
بر اساس برآوردها، این خودروها در آلودگی هوای شهرهای بزرگی مانند تهران، مشهد، اصفهان، تبریز و اهواز نقش بارزی دارند. به‌طوری‌که در تهران، بیش از ۳۰ درصد از ذرات معلق خطرناک، ناشی از تردد این وسایل است. در روزهایی که گرما و آلودگی هوا هم‌زمان شده، این اثرات بیشتر احساس می‌شود.
آلودگی، سوخت‌سوزی و مرگ‌های خاموش
کارشناسان معتقدند خودروهای فرسوده منبع اصلی آلاینده‌هایی مانند منوکسید کربن (CO)، اکسیدهای نیتروژن (NOx) و ذرات معلق (PM2.5، PM10) هستند. داده‌های وزارت بهداشت هم این ادعا را تقویت می‌کند: سالانه بیش از ۴۰ هزار مورد مرگ زودرس در کشور به آلودگی هوا مرتبط است.
از سوی دیگر، این خودروها با مصرف سوختی چند برابر میانگین، فشار مضاعفی به منابع انرژی وارد می‌کنند. نتیجه این چرخه، افزایش وابستگی به واردات بنزین و افزایش هزینه‌های دولت برای یارانه سوخت است.
آمار اسقاط خودرو در ۱۷ سال اخیر
برنامه اسقاط خودروهای فرسوده از سال ۱۳۸۶ آغاز شد. با اینکه در سال ۱۳۹۳ رکورد ۳۳۰ هزار خودرو اسقاط شد، اما از سال ۱۳۹۷ با توقف واردات خودرو و وابستگی طرح اسقاط به واردات، این روند تقریباً متوقف شد.
| سال | تعداد خودرو اسقاط شده | توضیح |
|---|---|---|
| ۱۳۹۸ | ۷ هزار دستگاه | رکود شدید |
| ۱۳۹۹ | ۱۳ هزار دستگاه | کاهش ادامه‌دار |
| ۱۴۰۰ | ۲۸ هزار دستگاه | روند کند |
| ۱۴۰۱ | ۳۰ هزار دستگاه | هنوز پایین |
| ۱۴۰۲ | ۷۷ هزار دستگاه | رشد محسوس |
| ۱۴۰۳ | ۳۲۰ هزار دستگاه | جهش ۳۵۵ درصدی |
با تصویب آیین‌نامه جدید در فروردین ۱۴۰۳، روند اسقاط شتاب گرفت. در همین راستا، فرشاد مقیمی، رئیس هیئت عامل ایدرو، اعلام کرد که در سال گذشته ۳۴۹ هزار خودرو اسقاط شده‌اند؛ عددی که رکورد قبلی را شکسته است.
وی افزود که تنها در فروردین ۱۴۰۴، حدود ۱۷ هزار خودرو از رده خارج شده‌اند که نسبت به مدت مشابه سال گذشته، رشد ۲۲ درصدی را نشان می‌دهد.
دلایل ادامه تردد خودروهای فرسوده
با وجود مصوبات قانونی و برنامه‌های مختلف، همچنان شاهد حضور چشمگیر خودروهای فرسوده در سطح کشور هستیم. دلایل عمده این وضعیت به شرح زیر است:
افزایش شدید قیمت خودرو: توان مالی پایین مردم برای جایگزینی خودروهای فرسوده.
رکود یا توقف طرح‌های اسقاط: ناشی از عدم تخصیص بودجه و کاهش واردات خودرو.
ضعف در اجرای قوانین معاینه فنی: تردد آزادانه خودروهای فاقد گواهی معتبر.
نبود مشوق‌های اقتصادی کافی: از بین رفتن جذابیت مشارکت عمومی.
گرانی قطعات یدکی استاندارد: و رواج قطعات بی‌کیفیت که باعث خرابی مکرر خودروها می‌شود.
ابعاد اقتصادی بحران خودروهای فرسوده
خودروهای کهنه به‌طور میانگین تا سه برابر بیشتر از خودروهای نو بنزین مصرف می‌کنند. در کشوری که یارانه سوخت سهم بالایی از بودجه را به خود اختصاص داده، این موضوع به بار مالی هنگفتی برای دولت تبدیل شده است. طبق اعلام شرکت پالایش و پخش، مصرف استاندارد ۵ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر است؛ اما خودروهای فرسوده به‌طور میانگین ۱۳.۴ درصد بیشتر مصرف می‌کنند.
از سوی دیگر، ضعف سیستم‌های ایمنی در خودروهای فرسوده نیز موجب افزایش تصادفات مرگبار شده است. نبود ایربگ، ترمز ABS و کمربند ایمنی مؤثر، جان رانندگان و سرنشینان را تهدید می‌کند.
راهکارهای پیشنهادی برای مقابله با بحران
کارشناسان حوزه‌های مختلف، راهکارهایی برای مهار این بحران پیشنهاد داده‌اند:
ارائه تسهیلات بلندمدت برای جایگزینی خودروها؛
معافیت مالیاتی برای خرید خودروهای پاک؛
تشدید جریمه تردد برای خودروهای فاقد معاینه فنی؛
سرمایه‌گذاری دولتی در مراکز اسقاط؛
نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی؛
همکاری خودروسازان با ارائه خودروهای ارزان، کم‌مصرف و ایمن.
پیش‌بینی پرتونیوز: آیا سال ۱۴۰۴ پایان سلطه خودروهای فرسوده خواهد بود؟
با توجه به اجرای آیین‌نامه جدید و رشد جهشی در اسقاط خودروها در سال ۱۴۰۳، پیش‌بینی می‌شود که اگر روند فعلی حفظ شود و منابع مالی برای سال ۱۴۰۴ تأمین گردد، تا پایان امسال بیش از ۴۰۰ هزار خودرو فرسوده از رده خارج شود. البته این هدف تنها در صورتی محقق خواهد شد که مشوق‌های مالی واقعی، تسهیلات بانکی موثر و برخورد قانونی جدی با خودروهای فاقد معاینه فنی در اولویت دولت باقی بماند. در غیر این صورت، باز هم در سال‌های آینده شاهد چرخه معیوب تردد خودروهای فرسوده و مرگ خاموش مردم در اثر آلودگی خواهیم بود.