جشن و پای کوبی خرمن گیلان، تجلی تمدن تعاون و همدلی

مراسم آیینی جشن و پایکوبی شکرگزاری خرمن گیلان هرساله به طور فصلی و بعداز نقطه نهایی برداشت پایانی فرآورده زراعی که مشتمل بر برنج و گندم میباشد برگزار می شود. وجه تسمیه اسم‌گذاری این مراسم به اسم «جشن و پای کوبی خرمن» به انگیزه فرصت برگزاری آن در نقطه پایان سال زراعی بوده و برای شکرگزاری از خدا متعال به خیال 1سال زراعی لبریز نه و برکت برگزار می گردد. این مراسم در قبل در اکثر بخشها و شهرستان‌های استان گیلان برقرار بوده و در بخش ها جلگه‌ای به نقطه نهایی فصل برداشت برنج و در ارتفاعات به نقطه نهایی فصل برداشت گندم تخصیص داشت با این تفاوت که مراسم شکرگزاری خرمن در روستاهای جلگه‌ای نیز برگزار می‌شد‌ه‌است.

بعد از برداشت جنس و خرمن، صاحب و مالک خرمن با قربانی کردن بز و یا این که گوسفند، ضیافت و غذایی تدارک چشم و کمک‌گران کشتزار خویش را به نهار فرا می خواند. این اشخاص با گاو و گوسفندان خویش بر راز خرمن مالک ضیافت رفته و جنس را به روستا می آورند و در انباری منحصربه‌فرد ذخیره می‌کردند. در بخشها شرقی گیلان این انبارهای منحصر ذخیره خرمن کندوج و در بخش ها غرب گیلان کروج اسم داراست. در‌این جشن و پایکوبی آوازخوانی با آوا‌های گیلکی منحصر به فرد فصل برداشت بر راز خرمن و مسیر شیوه اجرا می شد. این تیم بصورت مجموعه‌جمعی در خانه صاحب و مالک‌منزل نهار می‌خوردند و در هنگام بعدازظهر مراسم شور و جشن برگزار میشد. درین روز عموم نیز بصورت خودجوش و مشتاقانه به زمین صاحب و مالک‌منزل یا این که پایانی شخصی که فرآورده خویش را درو نموده است گرد آمده و نرم‌افزار‌های بشاش نظیر لافندبازی، کشتی گیله‌مردی، قیش‌بازی، سوارکاری و مراسم خاص آن روز «آیین خرمن» را برگزار می‌کردند. مراسم خاص این روز دربرگیرنده اکران آئینی روند کاشت، داشت، برداشت و خرمن فرآورده برداشت گردیده‌است که همپا با شکرگزاری و شادمانی و جشن و پایکوبی میباشد.

این پای کوبی از زمان ساسانی در استان‌های گیلان، مازندران، کردستان، عجم و خوزستان (ایذه و بهبان) هرساله در تاریخ ۱۶ مهرماه برگزار می‌گردیده و این روز آپدیت جشن و پایکوبی خرمن پر اسم و رسم بود که با ورود اسلام به جمهوری اسلامی ایران این پای کوبی در وسط و آخرها فصل‌تابستان رنگ و بوی مذهبی به خویش گرفته و در موسم نقطه نهایی برداشت گندم در ییلاقات مراسم «دانش‌واچینی» در بخش ها کوهستانی برگزار می شد که معروفترین آن جشن و پایکوبی دانش‌واچینی در بقاع پادشاه‌شهیدان، مقبره سرتربت و روستای طیولای گیلان میباشد.

به‌استدلال یاد‌آوری نقش آب در زراعت مال خویش معمولا این مراسم در زمین‌های کشاورزی که در بخش ها جلگه‌ای دارا‌هستند برگزار می شد که از این دست می‌اقتدار به دهکده جامازو در کردستان و ایذه و بهبهان در خوزستان اشاره نمود.

همدلی و برقراری ارتباطات اجتماعی از سایر مزیت‌های این سیرتکامل از مراسمات آیینی در تمدن عموم ناحیه گیلان بوده میباشد. مجال نشای شالی و نیاز به همیاری جمعی و همینطور همجواری منزل و کشتزار در روستاها از عوارض مهم همیاری و شرکت کردن هم محلی روستاهای گیلان در کارها کشاورزی بوده میباشد. درین سنت بسیار قشنگ که تجلی تعاون و ملازمت در اعمال کارها نیک میباشد اهل یک محل در هنگام نشا، وجین و درو به کمک همدیگر آمده و این حضور موجب همدلی، تفاهم، رابطه دربین همسایه و همینطور رفع اختلافات احتمالی می شد. علاوه بر این طنین ترنم آهنگ‌های روستایی و فولکلوریک در طی اعمال فعالیت کشاورزی و بازخوانی آن، عشق و علاقه و صفای درون اشخاص را عمل گروهی و همینطور در هیأت جمعی که با پذیرایی نهار ازسوی مالک‌منزل با فسنجان «به لهجه محلی سیاه قاتق» برگزار می شد به اکران میگذارد.

مراسم جشن و پایکوبی شکرگزاری، توزیع مهر و آشتی میان مردمانی میباشد که در نه و برکت زمین را درو کردند و با شکرگزاری به آستان احدیت، دیده‌انتظار عید نوروز فصل بهار و فرارسیدن امورات مختص فصل سوز و سرما می‌باشند.

از مزیت‌های پررنگ دیگر برگزاری «جشن و پایکوبی خرمن گیلان» در زمان‌های قبل، کمک رساندن به کشاورزانی میباشد که به دلایلی مانند آفت، سیل، خشکسالی و یا این که هجوم حیوان ها وحشی دچارآسیب گردیده و محصولاتشان از دربین رفته بود. دراین مراسم دیگر کشاورزان با تخصیص بخشی از نتایج کشت خویش به شخص زخم‌چشم، ضرر‌های ناشی از این حادثه ها را به نسبت قدرت خویش کاهش داده و سایه نگرانی را از راز خانواده این اشخاص به دور می‌ساختند.

با ظهور پدیده شهرنشینی و توسعه و گسترش ماشین‌آلات کشاورزی مسئله یاوری و تعاون در روستاها کمرنگ گردیده و هم‌زمان گرایش جوان ها به هجرت به شهرها موجب کاهش رونق کشاورزی در بخشها روستایی گردیده‌است. همینطور مشغله‌های متفاوت معاش در کنار مورد ها حافظه گردیده، کمرنگ شدن نقش پای کوبی خرمن در وضعیت فعلی را سبب ساز شد‌ه‌است.

در ده سال ۶۰ هجری خورشیدی و زمان هشت سال نبرد تحمیلی، تمرکز عموم حیطه برای پاسداشت و دفاع از بها‌های ملی و مذهبی در قبال هجوم معاندان، باعث بیماری آلزایمر برگزاری جشن و پای کوبی خرمن در فصل برداشت برنج و گندم در گیلان شد که‌این زمینه بعد از سپری شد قریب به دو ده سال و جاری ساختن پژوهش‌های نگارنده، در سال ۱۳۸۵ به وسیله «مقر پژوهشی و حفاظتی نصیرمحله شفت» به نمایندگی از اداره‌آحاد ارثیه‌فرهنگی، توریسم و صنعت های‌دستی استان گیلان بازاحیا و برگزار شد. همینطور پرونده ثبتی این مراسم پر ارزش فرهنگی و محلی، به کارشناسی نگارنده در سال ۱۳۹۱ و با شماره ستون ۱۰۱۰ در فهرست اثرها ملی مملکت به تصویب رسید.

این مراسم تا سال ۱۳۹۸ و پیش از سرایت کووید 19، به بازه زمانی ۱۴ عصر پشت سر هم در استان گیلان برگزار شد که بعد از سرایت این ویروس، به انگیزه رعایت نحوه‌طومار‌های بهداشتی رویا رویی با این بیماری، برگزاری این جشن و پایکوبی با وقفه‌ای دو ساله رو‌به‌رو شد‌ه‌است.